گرامیداشت ربع قرن تلاش در مسیر عمومی‌سازی علم

آیین گرامیداشت بیست‌وپنجمین سالگرد تأسیس انجمن ترویج علم ایران، روز شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ در باغ‌موزه نگارستان، با حضور جمعی از پیشکسوتان، اعضای هیئت‌مدیره، چهره‌های علمی و فرهنگی، روزنامه‌نگاران علم و برگزیدگان جایزه ترویج علم برگزار شد. این مراسم، فرصتی برای مرور دستاوردها، طرح دغدغه‌ها و تجلیل از کنشگران دانایی‌محور کشور بود.
در این آیین، سیاوش صفاریان‌پور به‌عنوان مدیر جلسه، فضای گفت‌وگو را هدایت کرد.

دکتر اکرم قدیمی، رئیس انجمن، در ابتدای مراسم با ارائه گزارشی از عملکرد انجمن در این سال‌ها گفت: «در سرزمینی که دانش، میراث نیاکان و چراغ راه آیندگان است، بیست‌وپنج سال تلاش بی‌وقفه در راه ترویج علم، تنها یک عدد نیست؛ بلکه روایت ریشه‌دار اندیشه‌ورزان دلسوزی‌ است که دل در گرو آگاهی نهاده‌اند.
امروز، در بیست‌وپنجمین سالگرد تأسیس انجمن ترویج علم ایران، گرد آمده‌ایم تا ربع قرن کوشش و هم‌افزایی علمی را پاس بداریم و گام‌هایی روشن‌تر برای فردا برداریم.
بیست‌وپنج سال پیش، جمعی از دغدغه‌مندان، با نگاهی دوراندیشانه و قلبی سرشار از عشق به آینده ایران، بنیان این انجمن را نهادند. آرزوی آنان نه برج‌سازی و سرمایه‌اندوزی، بلکه افروختن چراغی بود که مسیر آگاهی را روشن کند و علم را در دسترس همگان قرار دهد.ما در این سال‌ها، موفقیت را نه در اعداد و آمار، بلکه در زنده نگه داشتن همان چراغ کوچک معنا کرده‌ایم.
در این ۲۵ سال، با وجود مشکلات و موانع، انجمن توانست با همراهی علاقه‌مندان علم، برنامه‌های مؤثری مانند برگزاری ۲۵ دوره جایزه ترویج علم، ۱۳ دوره هفته ترویج علم، انتشار کتاب‌های ترویجی، انتشار منظم نشریه ترویج علم، و برگزاری صدها نشست علمی اعم از کارگاه، همایش، جشنواره‌های دانش‌آموزی، سخنرانی و… را اجرا کند. این‌ها تنها گوشه‌ای از تلاش‌های انجمن هستند».

وی همچنین افزود: «ما هرگز ادعا نکرده‌ایم که به تمامی اهداف بلند ترویج علم دست یافته‌ایم. با صراحت اعتراف می‌کنیم که هنوز با آنچه باید باشد، فاصله داریم. اما با افتخار می‌گوییم: نگهبان چراغی بودیم که هنوز روشن، گرم و زنده است. اگر این چراغ هنوز روشن است، نه به توان ما، بلکه به لطف همراهانی‌ است که دل در گرو ایران دارند؛ بار دیگر با صداقت اذعان می‌کنیم که هنوز با آرمان‌های ترویج علم فاصله داریم. چالش‌ها و کم‌توجهی‌ها بسیارند، به‌ویژه نبود نگاه ملی و پایدار به ترویج علم به‌عنوان یک اولویت راهبردی».

دکتر قدیمی در پایان گفت:« ترویج علم نیازمند پشتیبانی جدی و مستمر از سوی دولت و نهادهای تصمیم‌گیر است. اگر خواهان رسیدن به مرزهای دانش هستیم، باید از پایه‌ترین سطوح آموزشی تا عالی‌ترین سطوح سیاست‌گذاری، ترویج علم را در اولویت قرار دهیم.
ما نیازمند زیست‌بومی هستیم که در آن، علم نه‌تنها در دانشگاه‌ها، بلکه در زندگی روزمره، مدارس، رسانه‌ها و تصمیمات کلان کشور حضوری فعال داشته باشد. بی‌تردید، مسیر پیشرفت ایران از دل ترویج علم می‌گذرد. امروز، فراتر از یک جشن،با علم و با آینده ایران پیمان می‌بندیم که این چراغ را روشن نگاه داریم».

خانم دکتر خدیجه جدا، مشاور امور بانوان معاونت علمی ریاست‌جمهوری، با نگاهی ساختاری به موضوع ترویج علم و نقش زنان، گفت:«غیبت زنان در سیاست‌گذاری‌های کلان علم، نه صرفاً خلأی آماری یا فرهنگی، بلکه نشانه‌ای از کاستی در حکمرانی دانش است.»وی با اشاره به حضور مؤثر اما کم‌رنگ زنان در سطوح تصمیم‌گیری، بر ضرورت طراحی یک برنامه ملی برای سازماندهی، توانمندسازی و سنجش مشارکت واقعی زنان در حوزه علم تأکید کرد.او افزود: «زنان می‌توانند نقش میانجی بین جامعه و ساختار علم را ایفا کنند؛ اما فقدان داده‌های دقیق، مسیر سیاست‌گذاری هوشمندانه را مسدود کرده است».

خانم دکتر جدا سه سطح از چالش‌های موجود را برشمرد: نبود مسیر حرفه‌ای روشن برای مروجان زن، کمبود داده‌های تحلیلی از مشارکت زنان، و غلبه نگاه نخبه‌گرایانه به‌جای درک تنوع اجتماعی.وی در پایان، مشارکت ساختاریافته زنان را یکی از کلیدهای بازطراحی گفت‌وگوی اجتماعی علم در ایران دانست.

آقای شهرداد میرزایی، از بنیان‌گذاران انجمن، با نگاهی خاطره‌محور به شکل‌گیری ترویج علم در ایران گفت:«انجمن ترویج علم از دل دغدغه‌های اجتماعی یک خبرنگار متولد شد؛ از سال‌های همکاری با انجمن فیزیک و شکل‌گیری ایده خانه‌های علم تا پایه‌گذاری جایزه ترویج علم در کیش».

او با یادآوری همراهی چهره‌هایی چون دکتر منصوری، خانم میرهادی، دکتر تابش و رضا روحانی، بر اهمیت حرکت‌های مردمی در توسعه علم تأکید کرد و افزود:«امروز، پس از ۲۵ سال، می‌توان به این مسیر افتخار کرد و امیدوار بود که با تلاش نسل جدید، مرزهای فرهنگی ترویج علم از ایران فراتر رود».
در ادامه، پیام صوتی خانم نوش‌آفرین انصاری، از بنیان‌گذاران انجمن و جایزه ترویج علم پخش شد که در آن ضمن تبریک سالگرد تأسیس انجمن، از تلاش‌های اعضای هیئت‌مدیره فعلی قدردانی کرده بود.

خانم منیر همایونی، از اعضای قدیمی انجمن و برگزیدگان جایزه ترویج علم، با نگاهی تاریخی به روند شکل‌گیری انجمن اشاره کرد و گفت:
«این انجمن حاصل دغدغه جمعی از اندیشمندان بود که ۲۶ سال پیش برای گسترش تفکر علمی گرد هم آمدند.»
او با تأکید بر مرزبندی میان علم و تکنولوژی خاطرنشان کرد: «علم پایه و مادر فناوری است؛ شیفتگی به تکنولوژی بدون توجه به رشد علمی، کشور را در مسیر مصرف‌گرایی گرفتار می‌کند.»
وی همچنین به چالش مهاجرت نخبگان پرداخت و آن را نتیجه‌ی نبود بسترهای مناسب برای شکوفایی علمی دانست.
همایونی ترویج علم را راهی برای مقابله با شبه‌علم و خرافه دانست و بر ضرورت حمایت مالی از انجمن برای گسترش فعالیت‌ها، به‌ویژه در مناطق محروم، تأکید کرد.
در پایان، او از تلاش‌های دکتر اکرم قدیمی در مسیر پایداری انجمن قدردانی کرد.

دکتر عبدالامیر نبوی، دبیر کمیسیون انجمن‌های علمی، با ابراز قدردانی از تلاش‌های انجمن گفت:
«انجام رسالت علمی ترویج علم در این سال‌ها شایسته احترام است و ما وظیفه داریم بی‌منت و بدون تأخیر، از این مسیر حمایت کنیم».
وی ضمن آرزوی موفقیت برای اعضای انجمن، تأکید کرد: «در کنار این مجموعه خواهم بود و از ادامه‌ی پرقدرت فعالیت‌های آن پشتیبانی می‌کنم».

دکتر مصطفی معین با تبریک سالگرد تأسیس انجمن، ترویج علم را رسالتی اخلاقی و اجتماعی خواند و گفت:«ما در کشوری با تمدنی غنی زندگی می‌کنیم، اما در عین حال با گسترش خرافه‌ها و شبه‌علم نیز مواجه‌ایم؛ و این مسئله، یکی از آسیب‌های جدی اجتماعی است.»
او با انتقاد از غیبت دانش‌آموختگان دانشگاهی در عرصه عمومی افزود:
«نزدیک به ۲۰ میلیون فارغ‌التحصیل در کشور داریم، اما نقش آنان در ارتقای آگاهی عمومی بسیار کمرنگ است».
وی تأکید کرد که دانشگاه‌های مدرن باید جامعه‌محور باشند و استادان، علاوه بر آموزش و پژوهش، نسبت به مسائل جامعه نیز احساس مسئولیت کنند.
دکتر معین در پایان، تقویت سرمایه اجتماعی را لازمه توسعه دانست و افزود: «تا زمانی که آگاهی عمومی در ابعاد علمی، اجتماعی، اخلاقی و حقوقی ارتقا نیابد، پیشرفت واقعی ممکن نخواهد بود».

دکتر الهه حجازی، نایب‌رئیس انجمن، با اشاره به تجربه زیسته خود در انجمن گفت:
«ماندگاری انجمن نتیجه دو عامل کلیدی است؛ برنامه‌ریزی منسجم مبتنی بر خرد جمعی، و اشتیاق درونی اعضا به فعالیت داوطلبانه».
او با مرور فعالیت‌های پیوسته انجمن در دوران کرونا، از تلاش‌های اعضا برای آگاهی‌بخشی عمومی در فضای مجازی یاد کرد و افزود:
«پایداری فعالیت‌های انجمن تنها با انگیزه درونی و احساس مسئولیت اجتماعی ممکن بوده است».
دکتر حجازی همچنین بر اهمیت انتقال دانش علمی به زبان ساده و قابل فهم برای عموم تأکید کرد و افزود:
«ضروری است مرز میان ترویج علمی مسئولانه و جلب مخاطب با گفتار غیرعلمی و عامه‌پسند را حفظ کنیم».

دکتر مهدی زارع عضو هیئت مدیره انجمن ترویج علم ایران، با اشاره به تحولات دو دهه اخیر، بی‌توجهی به تفکر علمی را عامل اصلی توسعه ناپایدار در کشور دانست و گفت:
«رشد شبه‌علم، ضعف آموزش تفکر انتقادی و حضور کم‌رنگ دانش در رسانه‌ها، چالش‌های جدی ترویج علم در ایران هستند».
او رسانه‌های اجتماعی را هم فرصتی برای ارتباط مستقیم دانشمندان با مردم و هم بستری برای گسترش خرافات و اطلاعات نادرست توصیف کرد.
زارع در پایان تأکید کرد: «با وجود همه محدودیت‌ها، انجمن ترویج علم توانسته خود را حفظ کند و نقشش را در جامعه ایفا کند».

دکتر بهاره صفوی، دبیر انجمن، حضور در انجمن را افتخاری فردی و در عین حال مسئولیتی اجتماعی دانست و گفت:
«در شرایطی که آگاهی روزبه‌روز کمیاب‌تر می‌شود، ترویج علم بیش از همیشه ضروری است؛ اما همچنان با نبود حمایت کافی، به‌ویژه مالی، روبه‌رو هستیم».
او با اشاره به نقش مؤثر روزنامه‌نگاران علم در شکل‌گیری و تداوم انجمن، از همراهی آن‌ها و چهره‌های علمی فعال قدردانی کرد و افزود: «امیدوارم در پنجاهمین سالگرد انجمن، همچنان از این مسیر با افتخار یاد کنیم».

آقای احمد محیط طباطبایی رئیس ایکوم و برگزیده جایزه ترویج علم، با تبریک به انجمن برای پایداری ۲۵ ساله‌اش، بر نقش تاریخی و بنیادین نهادهای غیردولتی در آموزش و علم تأکید کرد و گفت:
«علم و آموزش در تاریخ ایران، حتی در دوره‌هایی که دولت‌ها حامی بوده‌اند، همواره بر دوش جامعه مدنی بوده است».
او با اشاره به تجربه‌هایی از مدارس مردمی، بازسازی‌های پس از زلزله و فعالیت نهادهایی چون انجمن معارف، خاطرنشان کرد:
«اگر چشم‌مان به دولت باشد، هیچ دولتی— حتی بهترین‌شان—نمی‌تواند مسئله علم را به‌تنهایی حل کند. پایداری در علم، از دل نهادهای غیردولتی برمی‌خیزد».
او همچنین انجمن ترویج علم را نهادی دانست که می‌تواند دانایی را از انحصار مدارک و مقالات بیرون بکشد و به جامعه بازگرداند.

خانم مریم فیروزی، برگزیده جایزه ترویج علم و دبیر ادوار مختلف این جایزه، با تأکید بر جایگاه والای خرد در فرهنگ ایرانی گفت:
«خرد در سنت ایرانی، موهبتی ایزدی و راهنمایی برای زندگی اخلاقی و هماهنگ با هستی است؛ آمیزه‌ای از دانایی، عدالت، راستی و انسان‌مداری».
او با اشاره به آموزه‌های فردوسی و حکمت ایرانی، خرد را چراغ راه بهره‌گیری درست از دانش، نوآوری و اخلاق در مسیر آبادانی و صلح دانست و افزود:
«بیایید با اندیشه‌ای ژرف و اخلاقی، جهانی روشن و انسانی بسازیم».

خانم مهندس طاهره رستگار، از روسای پیشین انجمن ترویج علم ایران، با تأکید بر اهمیت آموزش معلمان و رشد مهارت پرسشگری گفت:
«اگر ترویج علم را از نظام آموزشی و معلمان جدا کنیم، مسیر درستی نرفته‌ایم. پرسشگری مهارتی است که باید آموزش داده شود، نه صرفاً توصیه شود».
وی با ذکر تجربه‌هایی از مواجهه با معلمان و دانش‌آموزان، نشان داد که عدم پرورش روحیه پرسشگری، مانعی جدی در مسیر ترویج علم است.
او افزود: «معلمان و رسانه‌ها باید مخاطبان خود را به طراح سؤال و مسئله تبدیل کنند، نه صرفاً پاسخ‌گو. تا زمانی که پرسیدن را نیاموزیم، علم در جامعه نهادینه نمی‌شود».

دکتر مهرناز خراسانچی، از همراهان دیرین انجمن و دبیر پیشین جایزه ترویج علم، با تأکید بر نقش کلیدی کتابخانه‌ها در ترویج علم گفت: «اگر نهادهای آموزشی بر پایه کتابخانه بنا شوند، می‌توانند در پرورش تفکر علمی بسیار موفق باشند.»
وی با اشاره به چالش‌های عصر هوش مصنوعی و شبکه‌های اجتماعی، از کتابخانه‌ها به‌عنوان منابع معتبر اطلاعات یاد کرد و افزود: «در دورانی که اطلاعات سطحی و پراکنده فراگیر شده، کتابخانه‌ها بیش از گذشته اهمیت دارند.»
او در پایان، حذف پست کتابدار از مدارس را عاملی نگران‌کننده دانست و خواستار بازگرداندن جایگاه واقعی کتابخانه‌ها در آموزش شد.

دکتر فرشته تقوی، بازرس انجمن ترویج علم ایران، با تقدیر از تلاش‌های مروجان علم، بر نقش حیاتی «فهم علم» در توانمندسازی جامعه تأکید کرد و گفت:
«آشنایی جامعه با علم، آن را برای عبور از چالش‌ها آماده‌تر و آگاه‌تر می‌سازد؛ اما این مهم تنها با انتقال دانش کافی نیست، بلکه نیازمند پرورش نگاه عالمانه است.»
او ترویج تفکر تحلیلی، پرسشگری و کنجکاوی را از رسالت‌های اصلی انجمن دانست و از تمامی همراهان انجمن، به‌ویژه دکتر قدیمی، صمیمانه قدردانی کرد.

در پایان مراسم، جمع صمیمانه‌ای از گفت‌وگو و تبادل‌نظر میان مهمانان شکل گرفت. فرصتی برای گفت‌وگوهای بین‌نسلی، تبادل تجربه‌ها و بیان دغدغه‌های مشترک در زمینه ترویج علم. اعضای هیئت‌مدیره، برگزیدگان، روزنامه‌نگاران علم و مهمانان حاضر در مراسم، در کنار ثبت عکس یادگاری، به بحث و تبادل نظر درباره مسیر آینده انجمن و ضرورت گسترش فعالیت‌های مردمی در حوزه علم پرداختند.