نامشخص بودن نقش زنان در فرایند تولید علم

هم‌اندیشی نقش زنان در علم و علم برای زنان به مناسبت هشت مارس روز جهانی زن روز چهارشنبه در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد.

ارتقا جایگاه زنان دانشگاهی و غیردانشگاهی
در ابتدای همایش دکتر اکرم قدیمی رئیس انجمن ترویج علم ایران از تشکیل کارگروه زن و علم در انجمن ترویج علم ایران خبر داد و گفت: هدف از این کارگروه ارتقا جایگاه زنان دانشگاهی و غیردانشگاهی و ایجاد ارتباط بین زنان دانشگاهی و عموم زنان کشور است. کارهایی که در این زمینه می‌توان انجام داد، هم‌افزایی و عمومی‌سازی علم است.

نامشخص بودن نقش زنان در فرایند تولید علم
قدیمی ادامه داد: ریشه ترویج علم را باید در قرون هفدهم و هجدهم در اروپا جست‌و‌جو کنیم  و در قرن حاضر در دهه هفتاد میلادی.

در کشور ما ریشه ترویج علم در دهه چهل بوده است. در عصر حاضر نقش علم و فناوری در همه جنبه‌ها ملموس است. علم پاسخگوی نیاز همه جوامع است اما نقش زنان در این فرایند روشن نیست. هرچند علم باعث حضور بیشتر زنان می‌شود اما واقعیت این است که زنان حضور کمی در این زمینه داشته‌اند.

وی تاکید کرد: بازتعریف نقش زنان در جامعه دانش-محور ضروری است. زیرا زنان نیمی از دانشگاهیان و مصرف‌کنندگان تولیدات صنعتی را تشکیل می‌دهند اما مشارکت آنها در این زمینه زیاد نیست. حضور ناکافی زنان در دانش باعث نابرابری اجتماعی می‌شود و مشارکت بیشتر آنها در این زمینه به نفع کل جامعه است.

مشکلات زنان در بازار کار
برای تحقق این مساله لازم است کل جامعه بسیج شوند. مشارکت در فعالیت‌های علمی و دانشجویی در بین زنان مشاهده می‌شود و در مرحله آموزش رقابت جنسیتی کمتر است اما در مرحله بازار کار و اشتغال، مشارکت زنان با مشکلات عدیده‌ای روبروست.

قدیمی افزود: در زمینه آموزشی نیز زنان مشکلاتی دارند اما به نسبت اشتغال کمتر است. برای این منظور نقش دولت‌ها در تشویق زنان به حضور در عرصه علم و فناوری نقش به‌سزایی خواهد داشت و موجب می شود زنان حداقل به جایگاه واقعی خود نزدیک‌تر ‌شوند و سازمان‌های غیر دولتی نیز می‌توانند بستر‌سازی لازم را در این زمینه انجام دهند.

کمتر از ۱۰ درصد زنان عضو هیئت علمی انجمن‌های علمی
در ادامه این همایش دکتر مرتضی براری دبیر کمیسیون انجمن‌های علمی ایران با گفتن این نکته که تولید علمی در کشور یازده برابر شده است، ادامه داد: اما همواره سوال این است که چه مقدار از این عدد به تولید فناوری و محصول منجر شده است.

براری افزود: بحث دیگر این است که چند درصد  از بانوان فرهیخته در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی های جدی در کشور نقش دارند. از ۳۲۰۰ عضو هیئت علمی انجمن‌های مجوز گرفته شده،  تنها ۲۸۰ نفر اعضا را زنان تشکیل می‌دهند و این یعنی کمتر از ده درصد. از ۱۴۰ هزار عضو حقیقی این انجمن‌ها ۳۰ هزار زن عضویت دارند، که در تهران مستقر هستند و باید در بقیه شهرهای کشور نیز این موضوع را ارتقا داد.

دبیر کمیسیون انجمن‌های علمی ایران تاکید کرد غیر از حضور کمی زنان، حضور موثر در تصمیم‌سازی باید مدنظر قرار داده شود. بیش از ۵۰ درصد زنان در تولید علم نقش دارند.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد علم به توانمندسازیی زنان منجر شود و باعث حضور موثر آنها در جامعه شود.

حفظ محیط زیست وظیفه همگانی
دکتر زهرا جواهریان مدیرکل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست سخنران بعدی این همایش بود که در خصوص چالش‌های محیط زیست و نقش زنان از خروج از این چالش‌ها پرداخت.

وی ابتدا به اصل پنجاهم قانون اساسی اشاره کرد و گفت: این قانون به صراحت حفاظت محیط زیست را وظیفه عمومی و نه فقط وظیفه دولت و حکومت می‌داند و نسل امروز و آینده را در بر می‌گیرد.

جواهریان افزود: این قانون در سال ۵۸ تدوین شده و بیان‌کننده اهمیت توسعه پایدار در محیط زیست است و بیان می‌کند هرگونه فعالیت اقتصادی که موجب تخریب آلودگی محیط زیست شود، ممنوع است اما باید دید در عمل کجا قرار گرفته‌ایم. شاید در کل دنیا تنها شش کشور باشند که چنین ممنوعیتی در قانون اساسی خود دارند. ایران از نظر منابع محیط زیستی جزو ۳۹ درصد کشورهایی است که محیط زیست محدود دارند. در دنیا برزیل و آمریکا از ظرفیت بالایی در این زمینه برخوردارند.

در حال برداشت ۸۵ درصد آب موجود کشور
جواهریان در ادامه به ارائه آمارهایی در زمینه محیط ریست کشور پرداخت و گفت: برای هر نفر ۸۴ .۰حق استفاده از محیط زیست وجود دارد که ما بیش از دو برابر  ظرفیت خود مصرف می‌کنیم.

سالانه ۲۷۰۰ نفر به دلیل ذرات معلق کمتر از  دو و نیم میکرون در تهران به مرگ‌ومیر دچار می‌شوند. در حال حاضر ۲۳ استان با پدیده گردوغبار مواجهند که ۷۰ درصد منبع آن بیرون از ایران و ۳۰ درصد آن به دلیل مشکلات تالاب‌ها در داخل به وجود آمده است.

وی افزود: در وضعیت تنش آبی قرار داریم و به زودی وارد بحران آبی خواهیم شد و در حال برداشت ۸۵ درصد آب موجود کشور هستیم.

مصرف ۲۶ برابری آب برای هر ایرانی در مسواک زدن در مقایسه با یک فرد اروپایی
مدیرکل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست تاکید کرد از نظر تنوع اقلیمی بسیار قوی هستیم. کل مجموعه اروپا به اندازه ما گونه جانواری ندارد.

همچنین ۸ هزار گونه گیاهی داریم که ۱۲۵۰ تای آنها گونه گیاهی دارویی کم‌نظیر است. از طرفی ۵ تا ۶ برابر دنیا فرسایش خاک داریم. بیش از ۵۰ هزار تن پسماند عادی تولید می‌کنیم. جواهریان خاطرنشان کرد یک ایرانی ۲۶ برابر یک فرد اروپایی در مسواک زدن و ۶ برابر در حمام کردن آب مصرف می‌کند.

وارد شدن روزی ۴ میلیون کیسه پلاستیکی به مدارس توسط مادران
وی علت خشک شدن دریاچه ارومیه را ضعف مدیریت و بخشی‌نگری دانست و افزود: الگوی مصرف پایدار بدین معنی که طوری مصرف کنیم که برای آیندگان نیز از محیط زیست باقی بماند، باعث کاهش هزینه و ارتقا سلامتی و حفظ محیط زیست می‌شود.

جواهریان با گفتن این نکته که یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین نقش‌ها در حفظ محیط زیست زنان هستند به ذکر چند توصیه به زنان پرداخت. زنان وقتی گرسنه هستند به خرید نروند. جنس باکیفیت بخرند. زباله کمتر وارد خانه کنند. کیسه‌های پلاستیکی کمتر استفاده کنند. روزی ۴ میلیون کیسه پلاستیکی از طریق مادران وارد مدارس می‌شود.

وی تصریح کرد: ترویج فرهنگ زیست‌محیطی در هر جامعه‌ای عمدتاً از طریق زنان آگاه و توانمند میسر است. طبیعیت زنان با گل و گیاه سازگارتر است. هرچند آگاهی به تنهایی مهم نیست و این آگاهی باید به رفتار تبدیل شود و این رفتار باید از مدارس و حتی مهدکودک‌ها شروع شود که در طولانی مدت پاسخ می‌دهد.

نهادهای مردم نهاد زنان از تاثیرگذارترین نهادها در حوزه حفظ محیط زیست
وی در پایان گفت: یکی از تاثیرگذارترین نهادها، NGO های زنان در حیطه محیط زیست هستند. باید به سمت راهکارها رفت و تنها به گفتن بحران‌ها اکتفا نکرد. در این زمینه می‌توان کارگروه زنان و محیط‌زیست نه تنها در تهران بلکه در کل کشور ایجاد شود.

در ادامه ای همایش میزگردی با حضور دکتر الهه حجازی عضور هیئت علمی دانشگاه تهران، آزاده داننده مهندس علوم کامپیوتر از دانشگاه شیراز، رئیس هیئت مدیره رایانه‌ای صنفی تهران، دکتر گیتی اعتماد دکتری شهرسازی و عضو هیئت مدیره جامعه مهندسان، فرزانه اخوت کارشناس ارشد زبان و ادبیات فراسی و عضو شورای کتاب کودک و منیر همایونی کارشناس بانکداری، مربی مهدکودک و مدیر اجرایی کانون توسعه فرهنگی کشور برگزار شد.

در این میزگرد حجازی به طرح دو پرسش پرداخت و گفت: چگونه می‌توانیم علم را در زندگی روزمره وارد کنیم و از این علم در ارتقا سطح زندگی استفاده کنیم و سوال دوم اینکه چه می‌شود کرد که بین زنان دانشگاهی و غیردانشگاهی ارتباط برقرار شود؟

استفاده از نیروی باسواد زنان در ریشه کنی بیسوادی
منیر همایونی ابتدا در پاسخ به این دو پرسش گفت: بر اساس آمارهای رسمی ۹ میلیون ۷۰۰ هزار نفر از سواد خواندن و نوشتن بی‌بهره‌اند و بیش از ۳ میلیون نفر از آنها زیر ۵۰ سال هستند که جزو افراد مولد و مفید جامعه محسوب می‌شوند.

همچنین ۴۳۰ هزار نفر از اتباع خارجی کشور بی‌سواد هستند. بیشتری آمار بی‌سوادی در کشور مربوط به استان سیستان‌و‌بلوچستان است. حال باید دید چگونه می‌تواینم از نیروی باسواد زنان در بحث بی‌سوادی استفاده کنیم.

۳ میلیون و ۷۰۰ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل
همایونی افزود: ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در کشور داریم. اگر تا پایان دبیرستان تحصیلات را اجباری کنیم باعث می‌شود بحث سوادآموزی کنترل شود.

همایونی در پایان صحبت‌های خود اضافه کرد: انجمن ترویج علم در این زمینه خواستار مشارکت بیشتر زنان است.

زنان تحصیلکرده بیکار هستند
سپس داننده رئیس انجمن ملی زنان کارآفرین گفت:  بیان آمار بیکاری زنان به خصوص زنان دانش‌آموخته بسیار تعحب‌برانگیز است و در حدود ۴۰ درصد زنان تحصیلکرده بیکار هستند.

وی ریشه این مساله را فرهنگی دانست و افزود: پیش‌فرض در زمینه فرهنگی این است که پسران هوشمندتر و باهوش‌تر هستند و دختران ذاتاً از کودنی بالفطره برخوردارند.

رئیس انجمن ملی زنان کارآفرین در پایان خاطرنشان کرد: علم به توانمندسازی زنان به خصوص در نقش خانوادگی کمک کرده است. علم زندگی زنان را راحت‌تر کرده و زنان را توانمندتر کرده است.

حضور کمرنگ زنان در مدیریت کشور
گیتی اعتماد سخنران بعدی این میزگرد بود که به لزوم اطلاع‌رسانی مادران تاکید کرد و گفت باید به مادران اطلاع‌رسانی کنیم تا فرزندان آگاه و تحصیلکرده از دامن آنها به جامعه تحویل داده شود.

اعتماد گفت: شناخت، پایه و اساس علم است و باید  فراگیر شود. دنیای ارتباطات دسترسی و شناخت به علوم را افزایش داده است و باید از این فرصت‌ها در راه آگاهی دادن به زنان و برقراری عدالت اجتماعی برای همه استفاده شود.

اعتماد ادامه داد باید باورهای نادرست زنان نسبت به خودشان و باورهای نادرست جامعه نسبت به زنان را اصلاح کنیم. کمیت‌های حضور دانشجویان دختر نباید ما را فریب دهد. زیرا وقتی به حیطه مدیریت می‌رسیم حضور زنان کمرنگ می‌شود.

وی در پایان تصریح کرد: همچنین باید ارتباط زنان دانشگاهی و جامعه برقرار شود. نشست‌ها و خانه‌های محله، اینترنت و مطبوعات می‌تواند این ارتباط را بیشتر کند و این جداگزینی مطلوب نیست.

مشکلات سیستم آموزشی کشور
فرزانه اخوت عضور شورای کتاب کودک گفت:  در خصوص برقراری ارتباط زنان تحصیلکرده با دیگر افراد از دید کلان باید گفت این کاری نیست که یک یا دو انجمن و نیروهای مدنی به تنهایی بتوانند این کا را پیش ببرند و نیاز به نیروی کلان در این زمینه هست.

وی اشکال‌ کار بر سر راه ترویج در همه قشرهای جامعه را سیستم آموزشی دانست و گفت: سیستم آموزشی ما مشکل دارد و فکر نمی‌کنم کسی باشد که از بودن در این سیستم راضی باشد.

همه ما خاطرات تلخی از سیستم آموزشی کشور داریم هرچند خوشحالیم که به طور کلی چنین سیستمی داریم اما در مقایسه با جهان  عقب هستیم چه در مدرسه و چه در دانشگاه. بنابراین سیستم آموزش‌و‌پرورش باید در این نگاه کلان کمک کند.

سیستم آموزشی به زنان زن بودن را آموزش نمی‌دهد
وی در ادامه به طرح چند پرسش پرداخت. نمی‌دانم اینکه تعداد قبول‌شدگان خانم بیشتر است باعث خوشحالی است یا ناراحتی. زیرا فکر می‌کنم فارغ‌التحصیل دانشگاهی خانم‌ها بیشتر است اما اطلاعات زندگی و دانش عمومی که باید به درد زندگی بخورند به طور مستقیم به افراد آموزش داده نشده است.

نه از زن بودن می‌دانیم و نه از ازدواج. مسائی که در زندگی به ما به آن نیاز داریم را کسی به ما آموزش نمی‌دهد. آیا لزوماً مادری که تحصیلات دانشگاهی دارد فرزندان بهتری تربیت می‌کند؟

اخوت گفت: اطلاعات مفیدی که یک زن باید داشته باشد اطلاعاتی نیست که درس‌های دانشگاهی به او بدهد.

وی در پایان گفت: در رسانه های به چه میزان اطلاعات مفید و خوب به مخاطبین داده می¬شود، در حالی که هنوز اطلاعاتی مانند طلاق یا ازدواج فلان هنرپیشه برای مخاطب جذاب است. در تلویزیون به زنان آموزش ساختن گل خمیری و شمع داده می‌شود.

نقش موثر باورهای فرهنگی
الهه حجازی دبیر میزگرد در پایان به جمع‌بندی پرداخت و گفت: بحث باور فرهنگی در صحبت هر چهار کارشناس این میزگرد وجود داشت. باید گفت باورها از بین نمی‌رود بلکه بازتولید می‌شود.

بحث دیگر اینکه چه اقداماتی می توانیم انجام دهیم تا فارغ‌التحصیل زن ما وارد بازار کار شود. کار کردن به زنان استقلال و کارآمدی می‌دهد که ارزشمند است و خودشان باید به این نتیجه برسند که این باورها را از بین ببرند.

حجازی گفت: باید دید در حال حاضر با توجه به تغییرات در سیستم آموزش‌و‌پرورش چه نوع آموزشی را پیشنهاد دهیم و چگونه می‌توانیم دغدغه خانم اخوت را پاسخ دهیم تا زنان و مردان توانمندی داشته باشیم؟

همراه کردن عمل و نظر
حجازی در پایان خاطرنشان کرد باید راهکار عملی برای برقراری نظر و عمل ارائه کرد و در عمل باید دید چگونه می‌تواینم نظر و عمل را همراه کنیم تا از نظر‌یه‌ها استفاده کنیم.

منبع: مهرخانه