شصت و هشتمین نشست از مجموعه نشست‌های یکشنبه‌های ترویجی انجمن ترویج علم ایران در روز یکشنبه 21 دی ساعت ۱۹ الی ۲۰ با موضوع ورود نجوم و علوم جدید به ایران در ابتدای دوره قاجار، با حضور آقای محمد حسین پورعباس؛ دانش آموخته تاریخ علم دانشگاه تهران و میزبانی دکتر امیرمحمد گمینی در صفحه اینستاگرام انجمن برگزار شد.
آقای محمد حسین پورعباس: معمولا ورود علوم جدید و از جمله نجوم به ایران را با تاسیس مدرسه دارالفنون در دوران قاجار همزمان می‌دانند. اما چند دهه قبل از تاسیس این مدرسه، رویدادهایی در ایران رخ داد که بر فعالیت این مدرسه و ورود علوم جدید مقدم بود. یکی از نخستین این رویدادها در زمان فتحعلی شاه قاجار تأسیس یک مدرسه نظامی در تبریز به وسیله مستشاران نظامی فرانسوی بود که به دنبال انعقاد عهدنامه فین‌کن‌اشتاین بین ایران و فرانسه به ایران آمده بودند. تعدادی از افسران جوان سپاه نائب السلطنه عباس میرزا، به فراگیری علوم جدید و زبان فرانسوی در این مدرسه پرداختند. یکی از اقدامات اصلاح‌گرانۀ عباس میرزا سفارش ترجمه تعدادی کتاب علمی، فنی، ادبی، سیاسی و تاریخی بود که عمدتا به وسیله دانش آموختگان این مدرسه انجام گرفت.
در پایان نامه ای که اینجانب بر پایۀ تصحیح و شرح رساله خلاصه از علم هیات نوشته میرزا مسعود بن عبدالرحیم انصاری (1234 هجری قمری) انجام دادم موضوع تاسیس این مدرسه و این رساله که از نتایج فعالیت های یکی از شاگردان این مدرسه بوده است مورد بحث قرار گرفته است. ما ضمن ارائه گزارشی از اوضاع علمی ایران در آن زمان و زمینه‌ها و نتایج شکل گیری این مدرسه نظامی که تا کنون کمتر از آن سخن رفته است، به بررسی محتوایی این رساله پرداختیم. این رساله ترجمه بخشی از یک کتاب فرانسوی با عنوان عناصر فیزیک تجربی، شیمی و کانی شناسی به همراه خلاصه ای از نجوم است که توسط پیِر ژاکوتو در سال 1804 میلادی نوشته شده است. البته تنها بخش نجوم این کتاب که احتمالا توسط افسر مهندس ارمند فرانکوئیس لامی از فارغ التحصیلان پلی‌تکنیک پاریس به ایران آورده شده، توسط میرزا مسعود انصاری ترجمه شده است. با بررسی محتوایی این نوشته که نگارندۀ آن با داشتن آگاهی از نجوم قدیم و زبان فرانسه دست به ترجمه آن زده است، به نحوۀ مواجهۀ فراگیران نجوم قدیم در ایران با نجوم جدید غربی پرداخته شده است. مطالعه نحوه انتخاب واژگان و عبارات صحیح در برابر معانی نجوم جدید تا حد زیادی میزان تسلط مترجم رساله و سطح آموزش احتمالی نجوم در مکاتب عمومی یا خصوصی ایران آن زمان را به ما نشان داد.
